Historia uprawy oliwek i produkcji oliwy – najciekawsze fakty

Uprawa oliwek – początki, mity i legendy

Oliwki należą do najstarszych uprawianych przez człowieka roślin. Ich historia splata się z mitami i legendami dawnego świata, obfitując w fakty, które do dziś fascynują miłośników kulinariów oraz entuzjastów historii.

Drzewo oliwne – symbol nieśmiertelności

Drzewo oliwne, łacińska nazwa Olea europaea, już w starożytności było synonimem długowieczności i trwałości. Słynie z niezwykłej odporności na suszę i niekorzystne warunki klimatyczne; potrafi żyć nawet kilka tysięcy lat. Najstarsze znane egzemplarze oliwek w Grecji i Palestynie liczą sobie ponad 2000 lat.

Oliwka już od czasów neolitu rosła na terenach dzisiejszego Bliskiego Wschodu, w okolicach Morza Śródziemnego. Starożytne przekazy mówią, że to bogini Atena podarowała drzewo oliwne Grekom, co zapewniło jej zwycięstwo w rywalizacji z Posejdonem o patronat nad miastem Ateny.

Najstarsze ślady uprawy oliwek

Archeologiczne wykopaliska dowodzą, że uprawa oliwek mogła mieć swoje początki nawet 6000 lat p.n.e. Najstarsze tłocznie oraz narzędzia do zbioru owoców znaleziono na Krecie i w Palestynie. W czasach starożytnej Grecji i Rzymu produkcja oliwy stała się gałęzią gospodarki o kluczowym znaczeniu.

Oliwki w starożytności – od codzienności po sacrum

Przez wieki oliwki i oliwa stanowiły esencję kultury basenu Morza Śródziemnego. Znaczenie, jakie przypisywano drzewu oliwnemu i jego owocom, znalazło odzwierciedlenie zarówno w życiu codziennym, jak i w obrzędach religijnych.

Oliwa w obrzędach i symbolice

Oliwa z oliwek była powszechnie używana podczas ceremonii religijnych oraz jako źródło światła – w lampach oliwnych. Uważano, że chroni przed złem, wzmacnia ciało i duszę. W starożytnej Grecji zwycięzców igrzysk olimpijskich nagradzano wieńcami z gałązek oliwnych, co miało podkreślić ich szczególny status oraz duchowe zwycięstwo.

Rola oliwy w kuchni i lecznictwie

Oliwa była niezbędnym składnikiem diety śródziemnomorskiej już od tysięcy lat. Wykorzystywano ją nie tylko do potraw, ale także do celów pielęgnacyjnych i leczniczych. Hipokrates, ojciec medycyny, zalecał oliwę na schorzenia żołądka oraz do masażu leczniczego.

Jak tłoczono oliwę dawniej? – Krótki przewodnik przez wieki

Nowoczesny świat kojarzy oliwę głównie z butelką na sklepowej półce, jednak proces jej powstawania zmieniał się przez wieki.

Starożytne tłocznie i prasy

Pierwsze tłocznie do oliwek pojawiły się już w epoce brązu. Były to prymitywne konstrukcje z kamienia, gdzie oliwki rozgniatano wielkimi kamieniami, a następnie zbierano wyciekający sok. Z czasem w Grecji i Rzymie pojawiły się coraz bardziej zaawansowane mechanizmy z użyciem drewnianych pras i dźwigni.

Rzymskie innowacje w tłoczeniu

Rzymianie udoskonalili technologie tłoczenia: zaczęto używać pras śrubowych, które pozwalały efektywniej wyciskać oliwę z miąższu owoców. Zbierano dwie frakcje produktu – najwyższej klasy oliwę extra virgin (z pierwszego tłoczenia) oraz rodzaj oliwy spożywczej i technicznej, wykorzystywanej do innych celów.

Przechowywanie i transportowanie oliwy

Oliwę przechowywano w amforach ceramicznych – charakterystycznych naczyniach z szerokimi brzuszcami i wąskimi szyjkami. W takim naczyniu produkt zachowywał świeżość i nie tracił swoich cennych właściwości nawet przez wiele miesięcy.

Współczesna uprawa i produkcja oliwy – tradycja spotyka nowoczesność

Choć technologia bardzo się rozwinęła, produkcja oliwy wciąż w dużej mierze opiera się na tradycyjnych metodach, szczególnie w regionach o długiej historii uprawy oliwek, jak Włochy, Grecja, Hiszpania czy Tunezja.

Największe regiony uprawy oliwek

Dziś największym producentem oliwy z oliwek na świecie jest Hiszpania, z regionem Andaluzji na czele. Włochy i Grecja również należą do ścisłej czołówki, a w ostatnich latach coraz większą popularność zyskują oliwy z Tunezji, Turcji czy nawet Kalifornii.

Nowoczesne sposoby tłoczenia oliwy

Obecnie powszechnie stosuje się tłoczenie na zimno oraz nowoczesne prasy hydrauliczne i stalowe wirówki, które skutecznie oddzielają sok z oliwek od części stałych i wody. Jednak dla koneserów, oliwa tłoczona w tradycyjny sposób, na kamiennych żarnach, pozostaje niedoścignionym wzorcem smaku i zapachu.

Najciekawsze fakty o oliwie i oliwkach

Na koniec prezentujemy kilka fascynujących ciekawostek, które z pewnością zainteresują każdego miłośnika kuchni i historii:

• Najstarsze drzewa oliwne na świecie (np. Olive Tree of Vouves na Krecie) mają nawet 3000 lat i nadal rodzą owoce.
• Rocznie produkuje się na świecie ponad 3 miliony ton oliwy, z czego blisko 70% przypada na kraje śródziemnomorskie.
• Oliwa z pierwszego tłoczenia (extra virgin) uważana jest za najzdrowszą, dzięki wysokiej zawartości antyoksydantów oraz tłuszczów jednonienasyconych.
• Gałązka oliwna od starożytności jest symbolem pokoju i pojednania – do dziś pojawia się w herbie ONZ.

Podsumowanie

Historia uprawy oliwek i produkcji oliwy to opowieść o tysiącach lat tradycji, innowacji i niezwykłej odporności ludzkiego ducha oraz natury. Dziś oliwa z oliwek wciąż zajmuje honorowe miejsce na stołach i w kulturze, będąc nie tylko produktem spożywczym, ale też symbolem zdrowia, pokoju i długowieczności. Jeśli jeszcze nie odkryłeś wszystkich jej walorów, być może nadszedł właśnie odpowiedni czas, by sięgnąć po butelkę wysokiej jakości oliwy z oliwek i poczuć smak historii na własnym talerzu.