Przewodnik po typach oliwy z oliwek: różnice między oliwą extra virgin, virgin a lampante
Oliwa z oliwek – skarb kuchni śródziemnomorskiej
Oliwa z oliwek od wieków króluje w kuchni śródziemnomorskiej, zaliczana jest do najzdrowszych tłuszczów roślinnych na świecie. Ceniona zarówno za walory smakowe, jak i liczne właściwości odżywcze, coraz częściej gości na polskich stołach. Jednak nie każdy wie, że oliwa z oliwek występuje w kilku różnych odmianach, różniących się nie tylko smakiem, lecz także jakością i sposobem pozyskiwania. W niniejszym poradniku przyjrzymy się bliżej trzem głównym typom: extra virgin, virgin oraz lampante – wyjaśnimy, czym się różnią, do czego najlepiej ich używać i jak wybrać oliwę najwyższej klasy.
Klasyfikacja oliwy z oliwek
Oliwa z oliwek dzieli się na kilka kategorii, ustalonych przez Międzynarodową Radę ds. Oliwy z Oliwek (IOC – International Olive Council) oraz normy unijne. Zasadnicza różnica między poszczególnymi rodzajami dotyczy jakości surowca, technologii tłoczenia oraz cech organoleptycznych i chemicznych, takich jak kwasowość.
W praktyce konsument spotka się najczęściej z oliwą typu:
- Extra Virgin Olive Oil (EVOO)
- Virgin Olive Oil
- Lampante Olive Oil
Obok nich istnieją także inne nazwy handlowe, np. pure (oliwa rafinowana) czy pomace (oliwa z wytłoczyn), jednak to właśnie trzy powyższe występują w naturalnej postaci i najczęściej są tematem kulinarnych rozważań.
Extra Virgin Olive Oil (oliwa extra vergine)
Czym jest oliwa extra virgin?
Extra virgin to najwyższa kategoria oliwy z oliwek. Jest uzyskiwana w procesie pierwszego tłoczenia na zimno, z użyciem wyłącznie metod mechanicznych. Dzięki temu oliwa zachowuje niemal wszystkie cenne składniki bioaktywne, w tym witaminę E i polifenole, wpływające korzystnie na zdrowie.
Parametry jakości
Oliwa extra virgin wyróżnia się:
- Bardzo niską kwasowością: poniżej 0,8% (wyrażoną jako zawartość wolnych kwasów tłuszczowych).
- Świeżym, owocowym zapachem, przyjemnym smakiem, często z delikatną nutą goryczy i pikantności.
- Brakiem wad organoleptycznych.
Zastosowania w kuchni
Extra virgin olive oil polecana jest na zimno – do sałatek, dipów, pieczywa czy jako dressing. Dobrze znosi też krótkie smażenie i duszenie, lecz pod wpływem zbyt wysokich temperatur może tracić wartości odżywcze i aromat.
Virgin Olive Oil (oliwa virgin)
Co wyróżnia oliwę virgin?
Oliwa virgin także jest tłoczona mechanicznie, bez użycia substancji chemicznych. Różni się od extra virgin wyższą dopuszczalną kwasowością oraz mniej intensywnym, czasem nieco mniej szlachetnym profilem smakowym i zapachowym.
Parametry techniczne
- Kwasowość: do 2% (wciąż bardzo niska na tle innych tłuszczów roślinnych).
- Smak: może mieć subtelne niedoskonałości, na przykład lekką goryczkę, ziemistość czy zapach starych oliwek.
- Może występować w sprzedaży jako 100% oliwa virgin, choć w Polsce spotykana jest rzadziej niż extra virgin.
Kiedy stosować oliwę virgin?
Oliwa virgin świetnie sprawdzi się do gotowania na ciepło – smażenia, duszenia czy pieczenia. Jest także dobrym kompromisem między ceną a jakością, gdy potrzebujemy większej ilości tłuszczu.
Lampante Olive Oil (oliwa lampante)
Najniższa kategoria oliwy
Lampante to rodzaj oliwy, który według przepisów unijnych i standardów IOC nie jest dopuszczony do bezpośredniego spożycia przez człowieka ze względu na zbyt wysoką zawartość wolnych kwasów tłuszczowych (powyżej 2%) oraz wyczuwalne wady zapachowe i smakowe.
Skąd pochodzi i do czego służy?
- Najczęściej pochodzi z gorszej jakości oliwek: zbyt dojrzałych, uszkodzonych lub zbyt długo przechowywanych.
- Nazwa lampante pochodzi od słowa “lampa” – dawniej używano jej jako paliwa do lamp oliwnych.
- Lampante trafia do rafinerii, gdzie poddaje się ją procesom fizyczno-chemicznym w celu uzyskania neutralnej oliwy rafinowanej.
Czy lampante trafia na półki sklepowe?
W formie nierafinowanej – nie. Ewentualnie można spotkać ją w mieszankach (oliwa rafinowana z niewielkim dodatkiem extra virgin), sprzedawanych jako “pure olive oil” lub “olive oil”.
Porównanie typów oliwy z oliwek
| Typ Oliwy | Sposób pozyskiwania | Dopuszczalna kwasowość | Przeznaczenie | Dostępność w sklepach |
|---|---|---|---|---|
| Extra Virgin | tłoczenie na zimno | < 0,8% | na zimno, do sałatek | bardzo powszechna |
| Virgin | tłoczenie na zimno | 0,8-2% | gotowanie, smażenie | rzadziej spotykana |
| Lampante | tłoczenie na zimno | >2% | rafinacja, lampy | nie (w formie czystej) |
Jak wybrać dobrą oliwę? Praktyczne wskazówki
Na co zwracać uwagę podczas zakupów?
- Czytaj etykiety: Szukaj jednoznacznych informacji o kategorii oliwy, pochodzeniu oraz terminie przydatności do spożycia.
- Opakowanie: Najlepsza oliwa przechowywana jest w ciemnych szklanych butelkach lub puszkach, chroniących przed światłem.
- Cena: Oliwa extra virgin z renomowanych źródeł rzadko jest bardzo tania. Niska cena może sugerować gorszą jakość lub domieszki.
- Smak i zapach: Wysokiej jakości oliwa powinna mieć przyjemny, świeży aromat i lekko pikantny posmak.
Jak przechowywać oliwę?
Oliwa powinna być przechowywana w chłodnym, ciemnym miejscu, z dala od źródeł ciepła i światła, szczelnie zamknięta. Dzięki temu dłużej zachowa świeżość i aromat.
Podsumowanie
Świadome wybieranie oliwy z oliwek pozwala nie tylko cieszyć się wyśmienitym smakiem dań, lecz także wspiera zdrowy styl życia. Najlepszy wybór to oliwa extra virgin – tłoczona na zimno, o niskiej kwasowości i bogata w wartościowe składniki. Warto jednak znać różnice między poszczególnymi rodzajami – od virgin po lampante – i dostosować produkt do swoich potrzeb kulinarnych. Dzięki temu oliwa z oliwek stanie się nieodzownym i świadomie używanym składnikiem w twojej kuchni.